Wykopaliska św. Jakub – sezon 2011

O pracach w III sezonie badawczym…

Badania w 2011 roku trwały od 22 sierpnia do 16 września. W trakcie prac założono 3 wykopy o łącznej powierzchni około 25 m². Dwa zlokalizowane były po północnej stronie prezbiterium – W-6/11 (przy północno-wschodniej partii prezbiterium) oraz W-7/11 (przy zakrystii). Trzeci z wykopów – W-8/11 umiejscowiono po stronie południowej chóru, przy ścianie wschodniej pierwszej od wschodu kaplicy w południowym ciągu kaplic kościoła.

Archeologia jakubowa – badania 2011 – nasze stanowisko

Celami badawczymi było: rozpoznanie architektury obecnego kościoła i ewentualne odpowiedzenie na pytanie czy istniała tu wcześniejsza świątynia nowomiejska; rozpoznanie sposobu połączenia kościoła z pobliskim klasztorem cysterek-benedyktynek, a później benedyktynek; rozpoznanie średniowiecznego i nowożytnego cmentarza w otoczeniu kościoła, a tym samym szeroko pojętej kultury mieszczan nowomiejskich.

Archeologia jakubowa – badania 2011 – Kasia Błoch i Piotrek Michalak, Tomek Sarnowski, Adam Starachowski i Mateusz Ruciński

Do najważniejszych odkryć należy zbadanie głębokości posadowienia fundamentów kościoła. Tzw. stopa czyli początek fundamentu została zarejestrowana w wykopie W-6/11 na głębokości ok. 4 m poniżej obecnego poziomu gruntu. Fundament zbudowany został z potężnych kamieni łączonych zaprawą, w wyższych partiach posiada ceglane odsadzki. Co niezwykle istotne, przebieg fundamentów przypór nie jest do końca zgodny z ich obecnym układem, co może wskazywać na pewną zmianę we wcześniejszym planie budowlanym. Kwestia ta wymaga jednak dalszego rozpoznania. Pomocne będą tu specjalistyczne badania fizyków UMK, którzy pobrali z fundamentów próbki cegieł do datowania tzw. metodą termoluminescencji. Pozwoli ona wyznaczyć moment powstania danej cegły.

Archeologia jakubowa – badania 2011 – Ania Jórga i Magda Kozicka, Paweł Tomala, Leszek Różycki

Po stronie południowej odsłonięto fundament ściany zachodniej nowożytnego korytarza, prowadzącego z klasztoru do kościoła. Warto nadmienić, że korytarz ten w I poł. XVIII wieku przedstawił na planie kościoła Jerzy Fryderyk Steiner. Jednakże odkrycia archeologiczne z 2008 i 2011 roku udowadniają, że plan ten nie jest dokładny. Przede wszystkim korytarz ten najpewniej nie miał formy regularnego prostokąta, dostawionego pod kątem prostym do kościoła. Wszystko wskazuje na to, iż biegł nieco ukośnie i dochodził do nieistniejącej już części zabudowy klasztornej (na wschód od zachowanego budynku klasztoru).

Archeologia jakubowa – badania 2011 – Julita Rosińska, Bartek Rzepkowski, Paulina Galewska i Ola Gutowska, Błażej Lechowicz i Kuba Jagodziński

Archeologia jakubowa – badania 2011 – Kasia Węgłowska z Pawłem Tomalą i Krystianem Straussem, Joasia Struwe, poniżej: Ania Cicha, Magda Kozicka, Bernadeta Kobierska, Tomek Sarnowski, Paweł Miśkowicz, Kuba Jagodziński, Mateusz Ruciński, Zuzia Urbanik, Błażej Lechowicz

We wszystkich wykopach napotkano na pochówki średniowieczne i nowożytne (od XIV do XVIII wieku), przy czym więcej było tych drugich. Wiele z nich było wtórnie zniszczonych. Ostatecznie wydzielono 54 groby (za grób uznawano pochówek, w którym wyraźny był pierwotny układ ciała zmarłego). Łącznie pośród wszystkich kości ludzkich wydobytych w tym roku nasz antropolog – dr Jarosław Bednarek z Collegium Medicum UMK w Bydgoszczy wydzielił szczątki 100 osób. W niektórych grobach, a także luźno w warstwach cmentarnych napotkaliśmy na pojedyncze elementy stroju, takie jak: guzik, okucie od paska, sprzączka. Licznie wystąpiły relikty tzw. wianków grobowych. W późnym średniowieczu i nowożytności tradycyjnie chowano z nimi zmarłe dzieci, panny i niekiedy kawalerów. Podstawą konstrukcji takiego wianka była drewniana obręcz (np. z listewek), którą przyozdabiano wiązkami metalowych nici – brązowych, srebrnych lub złotych). Za pomocą wygiętych drucików dołączano następnie kwiaty – prawdziwe lub ich imitacje wykonane z tkaniny i papieru, a także cekiny, koraliki i inne ozdoby. Fragmenty tychże wianków na cmentarzu przy kościele św. Jakuba napotykano już w poprzednich sezonach badawczych. Zbiór z 2011 roku jest jednak szczególnie okazały – wyraźnie wiele egzemplarzy wykonano z użyciem nici złotych, odnaleziono także (nadal błyszczący) cekin i prawdopodobnie – po raz pierwszy w tym miejscu – imitację kwiatka wykonaną z tkaniny (łodyga z listkiem i główką).

Archeologia jakubowa – badania 2011 – Asia Ciesielska, Magda Czadrowska, Błażej Lechowicz, Zuzia Urbanik, Kuba Jagodziński, Mateusz Ruciński, Ania Cicha

W trakcie badań napotykano także na liczne fragmenty innych przedmiotów, które nie były związane pierwotnie z pochówkami. Są to przede wszystkim ułamki naczyń ceramicznych – od średniowiecza aż po początek XX wieku. Były wśród nich także pojedyncze przykłady naczyń kamionkowych, importowanych z terenu Niemiec. Znaleziono również fragmenty naczyń szklanych, a także kilkadziesiąt ułamków szybek witrażowych. Do interesujących znalezisk należą fragmenty najpewniej XVIII-wiecznych kafli piecowych – bogato ornamentowanych, a niekiedy pokrytych zielonym szkliwem. Kafle te prawdopodobnie pochodzą z klasztoru benedyktynek przy kościele jakubowym. Natomiast jednym z najciekawszych odkryć w 2011 r. było odnalezienie w wykopie W-7/11 pozostałości, zapewne XIX-wiecznego, wyposażenia zakrystii – m.in. metalowy (prawdopodobnie cynowy) stojący krucyfiks.

Archeologia jakubowa – badania 2011 – ponowny pochówek kości ludzkich z badań w roku 2010

Pod koniec badań – naszym zwyczajem – wykonaliśmy ponowny pochówek kości ludzkich, które wyciągnięto z cmentarza przykościelnego w trakcie badań w 2010 roku. Zostały one już przebadane antropologicznie i teraz ponownie je pochowane – na tym samym cmentarzu, na którym złożono je przed wiekami.

Uzupełnieniem badań z 2011 roku są rozmaite analizy specjalistyczne, m.in. badanie antropologiczne kości ludzkich, archeozoologiczne kości zwierzęcych, palinologiczne (poszukiwanie pyłków roślin) ziemi z wianków grobowych.

Archeologia jakubowa – badania 2011 – Joasia Struwe z Pawłem Tomalą i Pawłem Grabczakiem, Kasia Błoch, Julita Rosińska, Kuba Jagodziński, Pior Michalak, Krystian Strauss, Paweł Miśkowicz, prof. Sulkowska-Tuszyńska z dziekanem Wydziału Nauk Historycznych UMK, prof. Jackiem Gzellą

Sezon badawczy przy kościele św. Jakuba Apostoła w Toruniu w roku 2011 uważamy za niezwykle udany. Dopisywała nam pogoda i życzliwi ludzie. Pojawiło się wiele interesujących odkryć, w tym szereg wymagający dalszych badań…

Nasza ekipa:

dr hab. Krystyna Sulkowska-Tuszyńska, prof. UMK

Archeologia jakubowa – badania 2011 – prof. Krystyna Sulkowska-Tuszyńska

mgr Anna Cicha, mgr Joanna Struwe, mgr Katarzyna Węgłowska

Ewa Bełkowska-Kamińska, mgr Katarzyna Błoch, Joanna Ciesielska, Magda Czadrowska, Paulina Galewska, Paweł Grabczak, Joanna Gruz, Aleksandra Gutowska, Jakub Jagodziński, Anna Jórga, Bernadeta Kobierska, Magdalena Kozicka, Błażej Lechowicz, Katarzyna Macuda, Agata Marcisz, Piotr Michalak, Paweł Miśkowicz, Julita Rosińska, Leszek Różycki, Mateusz Ruciński, Bartłomiej Rzepkowski, Tomasz Sarnowski, Adam Starachowski, Krystian Strauss, Paweł Tomala, Zuzanna Urbanik, Sylwia Wojsław.