O pracach w IV sezonie badawczym…
Badania w 2012 r. trwały od 2 do 27 lipca. W trakcie prac po południowej stronie prezbiterium jakubowego kościoła założono 3 wykopy o łącznej powierzchni około 34 m2. Wykop W-9/12 usytuowany został przy przekątniowej przyporze pomiędzy wschodnią ścianą nawy południowej i ścianą wschodnią pierwszej od wschodu kaplicy w południowym ciągu kaplic kościoła. Wykop W-10/12 miał kształt litery „L” rozciągniętej pomiędzy pierwszą a drugą od zachodu przyporą przy południowej ścianie prezbiterium oraz przy XIX-wiecznej ścianie, zamykającej dojście do gotyckiego tzw. portalu zakonnego. Wykop W-11/12 ulokowano pomiędzy trzecią a czwartą (licząc od zachodu) przyporą przy południowej ścianie prezbiterium.
Archeologia jakubowa – badania 2012 – my krótko po rozpoczęciu wykopalisk i „nasz” kościół gdzieś w ich połowie 🙂
Celami badawczymi było: rozpoznanie fundamentów kościoła w południowej partii prezbiterium; dalsze rozpoznawanie średniowiecznego i nowożytnego przejścia z klasztoru do kościoła, w tym odsłonięcie prawdopodobnego fundamentu arkadowego zarejestrowanego w trakcie badań w 2008 roku, odkrywanie kolejnych kwater dawnego cmentarza, a tym samym szeroko pojętej kultury mieszczan nowomiejskich.
Archeologia jakubowa – badania 2012 – Patrycja Wiśniewska i Michał Wróblewski podczas przygotowywania W-11/12 do dokumentacji fotograficznej; Julita Rosińska przy niwelacji; Ania Cicha na nowożytnym murku odsłoniętym w W-10/12
Fundamenty południowej ściany prezbiterium i przypór kościoła udało się w znacznym stopniu rozpoznać w wykopie W-11/12. Stopa, czyli początek fundamentu znajdowała się blisko 4 m poniżej obecnego poziomu gruntu. Sposób fundamentowania dolnych partii jest analogiczny do obserwacji z północnej ściany, poczynionych w roku 2011. Są to potężne kamienie i głazy łączone zaprawą. Wyższe partie pozbawione jednak były dużych ceglanych odsadzek odsłoniętych w murze północnym. Podobnie jednak jak w przypadku ukośnych przypór z części północnej – przypora przekątniowa (czwarta licząc od zachodu) ma fundament niezgodny ze swoim ukośnym przebiegiem. Potężny kamienny fundament odsłonięto również w wykopie W-10/12 pod pierwszą od zachodu przyporą, tuż przy tzw. portalu zakonnym. Także i ten fundament nie jest do końca zgodny z układem przypory. Występowanie tych fundamentów nie zawsze zgodnych z faktycznym przebiegiem murów kościoła można tłumaczyć w dwojaki sposób – bądź zmianą pierwotnej koncepcji budowlanej, bądź faktem, że są one pozostałością wcześniejszego założenia (wcześniejszego kościoła lub kaplicy). Po kolejnym sezonie prac coraz bardziej jesteśmy skłonni przychylać się do tej drugiej tezy, aczkolwiek jej potwierdzenie wymaga jeszcze dalszych prac i analiz specjalistycznych. Z ceglanych partii fundamentu pobrano próbki do datowania tzw. metodą termoluminescencji. Analiza wykonana przez dr hab. Alicję Chruścińską i dr Krzysztofa Przegiętkę z Instytutu Fizyki UMK wskaże datę wypału danej cegły, co w efekcie pozwoli lepiej określić etapy budowy prezbiterium. Wyniki prób tegorocznych zestawione zostaną z wynikami próbek pobranych w 2011 roku.
Archeologia jakubowa – badania 2012 – Laura Jaszowska przy rysunku; Ala Lubowicka z uśmiechem nadzorująca prace w W-11/12; Asia Ciesielska, Judyta Ostapiak i Kuba Jagodziński podczas pracy w W-10/12
W wykopach W-9/12 oraz W-10/12 odsłonięto ściany – odpowiednio: zachodnią i wschodnią oraz ceglaną posadzkę, tworzące nowożytny „łącznik”, tj. korytarz prowadzący z kościoła do klasztoru. Mimo trudności w eksploracji wykopu W-9/12 (wykop był niewielki, a jego profile miały charakter zasypiskowy – pochodziły z dawnych wykopów W-2/08 oraz W-8/11) udało się osiągnąć podstawowy cel tego wykopu, tj. rozpoznać ceglaną arkadę dostawioną do fundamentu przekątniowej przypory. Zauważono, że jest ona zapewne elementem pojedynczym, nie mającym kontynuacji. Nadal wprawdzie nie można wykluczyć, iż arkada stanowiła podstawę dla średniowiecznego krużganka, łączącego kościół z klasztorem (dalszy ciąg rozebrano by uzyskać przestrzeń cmentarną?). Być może jednak stanowi zupełnie inny element architektury, np. rodzaj wzmocnienia dla fundamentu przypory.
Archeologia jakubowa – Joasia Struwe dokumentuje arkadę odsłoniętą w W-9/12; Bartek Rzepkowski, Michał Wróblewski, Martin Ćwierzona, Monika Daranowska, Piotrek Michalak, Laura Jaszowska, Ala Lubowicka i Judyta Majkowska stoją na posadzce odsłoniętej w W-11/12
Pewną ciekawostką było odkrycie w wykopie W-11/12 pozostałości zabudowy wokół kościoła z przełomu XVIII i XIX wieku. W wykopie odsłoniętą posadzkę ułożoną z cegieł i posadzkowych płytek ceglanych. Posadzka ta związana jest ze znaną z dwóch przedstawień ikonograficznych neogotycką przybudówką, jaka stała w tym miejscu prawdopodobnie od II połowy XVIII do połowy XIX stulecia.
Archeologia jakubowa – badania 2012 – Piotr Michalak przy hałdzie; Patrycja Wiśniewska przy mierzeniu cegieł; Patryk Kalinowski przy łopacie, Tomek Olejniczak przy drabinie
We wszystkich wykopach napotkano na pochówki średniowieczne i nowożytne (od XIV do początku XIX wieku). Ostatecznie wydzielono 39 grobów (za grób uznawano pochówek, w którym wyraźny był pierwotny układ ciała zmarłego) oraz pozyskano blisko 100 zespołów kości wtórnie przemieszanych, luźno zalegających w warstwach cmentarnych. W tegorocznych badaniach bardzo niewiele pochówków zawierało elementy pierwotnego wyposażenia i ubioru zmarłych. Na uwagę zasługuje pochówek maleńkiego dziecka, zapewne noworodka, który przypuszczalnie na trumience miał ułożony znacznych rozmiarów wianek grobowy ze srebrną nicią. W dwóch grobach zachowały się drewniane mary, czyli rodzaj noszy na których spoczywał zmarły.
Archeologia jakubowa – badania 2012 – my w naszej pracowni w IA UMK podczas czyszczenia kości; Ewa Wielocha uzupełnia dokumentację; Bartek Rzepkowski w trakcie chwilowej przerwy od kopania
Cztery spośród pochówków zostały przez nas określone jako groby podwójne, zawierające kości osoby dorosłej i dziecka. Pewnym zaskoczeniem jest odkrycie – po raz pierwszy w trakcie prac archeologicznych przy św. Jakubie aż trzech ossuariów. Są to skupiska kości wielu ludzi, stanowiące rodzaj wtórnego pochówku. Podczas wykonywania kolejnych wkopów grobowych oraz w trakcie powtarzanych co jakiś czas niwelacji terenu wokół kościoła pozyskiwano wiele luźnych kości z pochówków już zniszczonych. Zwyczajowo chowano je potem z powrotem we wspólnej mogile – w tym wypadku był to zapewne po prostu wykop, gdzie – jak wygląda – kości zostały wrzucone bezwładnie.
Archeologia jakubowa – badania 2012 – Laura Jaszowska, Monika Daranowska i Piotr Michalak pracują przy pochówkach w wykopie W-11/12; Ania Bassara z kulą działową; Judyta Majkowska przy hałdzie
W trakcie badań napotykano także na liczne fragmenty przedmiotów, które nie były związane pierwotnie z pochówkami. Są to przede wszystkim ułamki naczyń ceramicznych – od średniowiecza aż po początek XX wieku. Były wśród nich także pojedyncze przykłady naczyń kamionkowych, importowanych z terenu Niemiec, np. Siegburga. Znaleziono również fragmenty naczyń szklanych oraz ułamki szybek witrażowych. W warstwach znaleziono również kilkanaście monet, z których większość stanowią krzyżackie brakteaty. To największy zbiór pośród dotychczasowych sezonów badawczych przy św. Jakubie. Największym zaskoczeniem było odkrycie późnośredniowiecznej kuli działowej. Ma ona średnicę ok. 16 cm, jest wykonana z kamienia i niewygładzona. Znaleziono ją pomiędzy cegłami posadzki w XVIII-wiecznym łączniku klasztornym, gdzie prawdopodobnie została użyta w murowaniu zamiast kamienia. Analogiczna kula wmurowana jest w ścianę wschodnią prezbiterium jakubowego kościoła, powyżej jednego z okien.
Archeologia jakubowa – badania 2012 – my podczas mini-wykładu Pani Profesor przy wykopie W-10/12; Joasia Struwe z kulą działową; Magda Kozicka jak zawsze uśmiechnięta
Jeden z ostatnich etapów prac stanowił tradycyjny już ponowny pochówek kości ludzkich. Kości te pozyskano z cmentarza przykościelnego w trakcie badań w 2011 roku. Kości zostały uprzednio gruntownie zbadane przez antropologa, dr Jarosława Bednarka z Collegium Medicum UMK w Bydgoszczy. Teraz ponownie pochowano je – na swoim dawnym cmentarzu, tym samym na którym pochowano je kilka wieków temu.
Archeologia jakubowa – badania 2012 – Piotr Miernik nadzoruje prace w W-10/12; Asia Ciesielska rysuje; Martin Ćwierzona eksploruje pochówek; Michał Wróblewski niweluje
Uzupełnieniem prac w sezonie 2012 będą analizy specjalistyczne – m.in. badanie antropologiczne kości ludzkich, palinologiczne (poszukiwanie pyłków roślin) ziemi z wianka grobowego oraz analiza składu zapraw z fundamentów kościoła.
Archeologia jakubowa – badania 2012 – Kuba Jagodziński przygotowuje zacienienie wykopu do dokumentacji fotograficznej; my podczas „prac gabinetowych” – mycia ceramiki; Monia Daranowska przy i na fundamencie jednej z przypór
Badania w sezonie 2012 kończą prace w strefie najbliższej prezbiterium kościoła. W kolejnych sezonach archeolodzy szczególnie chcieliby skupić się na rozpoznawaniu partii zachodnich jakubowej świątyni.
Archeologia jakubowa – badania 2012 – Judyta Ostapiak podczas oprowadzania po naszych wykopaliskach w trakcie Święta Ulicy Świętego Jakuba; Joasia Struwe dokumentuje ścianę wschodnią nowożytnego łącznika klasztornego; Błażej Lechowicz rysuje (gdyby ktoś miał wątpliwości)
Sezon 2012 to kolejny bardzo owocny etap odkrywania poprzez archeologię historii zespołu jakubowego. Pozyskaliśmy wiele nowych i ciekawych danych, wśród których szczególnie cenimy sobie dalsze rozpoznanie fundamentów prezbiterium kościoła oraz połączenia świątyni z klasztorem.
Nasza ekipa:
dr hab. Krystyna Sulkowska-Tuszyńska, prof. UMK
Archeologia jakubowa – badania 2012 – nasza Pani Profesor z troską pochyla się nad wykopem W-10/12
mgr Anna Cicha, mgr Alicja Lubowicka, mgr Piotr Miernik, mgr Joanna Struwe
Anna Bassara, Joanna Ciesielska, Magda Czadrowska, Martin Ćwierzona, Monika Daranowska, Jakub Jagodziński, Laura Jaszowska, Patryk Kalinowski, Magdalena Kozicka, Błażej Lechowicz, Judyta Majkowska, Piotr Michalak, Tomasz Olejniczak, Judyta Ostapiak, Julita Rosińska, Bartłomiej Rzepkowski, Ewa Wielocha, Patrycja Wiśniewska, Michał Wróblewski.
Archeologia jakubowa – badania 2012 – Prawie kompletna ekipa W-11/12 oraz prawie kompletna załoga W-9/12 i W-10/12
Archeologia jakubowa – badania 2012 – my
Archeologia jakubowa – badania 2012 – my, wspierający jakubowy kościół 😉
Podziękowania za pomoc w organizacji i przeprowadzeniu wykopalisk AD 2012 kierujemy do:
Proboszcza parafii św. Jakuba Apostoła w Toruniu ks. Wojciecha Kiedrowicza
Dziekana Wydziału Nauk Historycznych UMK prof. dr hab. Jacka Gzelli
Kierownika Działu Remontów UMK mgr Waldemara Rujnera
Pani mgr Barbary Szot
Pana mgr Krzysztofa Rybki
Pana mgr Przemysława Gajewskiego
i Pani mgr Wandy Godziątkowskiej
Archeologia Jakubowa 