Latem i jesienią 2020 roku wykonywaliśmy nadzór archeologiczny podczas prac nad rewitalizacją otoczenia wokół kościoła św. Jakuba Apostoła w Toruniu. Nadzór, który realizowany był w terenie przez dr hab. Krystynę Sulkowską-Tuszyńską, prof. UMK i mgr Wojciecha Miłka z Instytutu Archeologii UMK w Toruniu stanowił wyjątkową okazję do rozpoznania szerokiej strefy otoczenia kościoła, a zatem terenu dawnego przykościelnego cmentarza. Nadzór wpisuje się w nasz wieloletni projekt badawczy, polegający na rozpoznaniu całego Zespołu Św. Jakuba – kościoła, cmentarza, klasztoru i szpitala. Poczynione w trakcie nadzoru odkrycia i obserwacje są uzupełnieniem tych, czynionych przez naszą ekspedycję podczas systematycznych prac wykopaliskowych.
Nadzór przy kościele św. Jakuba z 2020 roku wiązał się również z realizowanym przez Ekspedycję Jakubową projektem*:
KOŚCIÓŁ ŚW. JAKUBA W TORUNIU PO INTERDYSCYPLINARNYCH BADANIACH. HISTORIA W ZIEMI ZAPISANA
Celem rozpisanego na lata 2020-2021 projektu jest zebranie, opracowanie i podsumowanie wyników naszych wszystkich prac nad Kościołem św. Jakuba w Toruniu. Docelowo ma na tej podstawie powstać publikacja – monografia świątyni jakubowej.
O projekcie można przeczytać m.in. tutaj
W ramach realizacji projektu udało nam się ze specjalistami z Wydziału Archeologii UW przeprowadzić prospekcję nieinwazyjną terenu wokół kościoła, w oparciu o trzy metody badawcze: georadarową, elektromagnetyczną i sejsmiczną (oraz uzupełniająco: prospekcję magnetyczną i profilowania elektrooporowe) .Prace wykonywali i opracowywali: dr hab. prof. UW Krzysztof Misiewicz, dr hab. Radosław Mieszkowski, mgr Agata Małkowska, mgr Wiesław Małkowski i mgr Gabriel Kurczewski. Dziękujemy za owocną współpracę!
Ponownie na jakubowym stanowisku pojawił się także zespół dr hab. Alicji Chruścińskiej, prof. UMK. Fizycy z UMK od lat wykonują badania cegieł z odkrytych przez nas odcinków zabudowy metodą OSL (optycznie stymulowanej luminescencji). Przytaczamy wyjaśnienie przygotowane przez prof. Chruścińską, czym jest takie datowanie:
„Datowanie luminescencyjne wykorzystuje fakt, że we wszystkich materiałach obecne są ślady naturalnych izotopów promieniotwórczych, dzięki czemu ziarna minerałów są stale wystawione na promieniowanie własne, jak również promieniowanie z otoczenia. W warunkach ustalonych energia promieniowania jonizującego jest pochłaniana w materii ze stałą szybkością (mocą dawki, d), więc całkowitą dawkę pochłoniętą przez ziarna minerałów (De) określa tzw. równanie wieku: De = d × t. Całkowitą pochłoniętą dawkę można określić poprzez pomiar symulowanej luminescencji ziaren minerałów (najczęściej kwarcu) wyseparowanych z badanego obiektu, natomiast moc dawki można oszacować poprzez pomiary radioaktywności naturalnych radioizotopów obecnych w datowanym obiekcie i jego otoczeniu, np. za pomocą spektrometrii gamma, lub za pomocą metod dozymetrycznych in-situ. Charakter stymulowanej luminescencji i naturalnego promieniowania nakłada szczególne wymagania na obiekty wybrane do datowania. Podstawowym wymogiem datowania jest całkowite wygaszenie sygnału luminescencji w momencie powstawania obiektu. Temperatury stosowane do wyrobu cegły gwarantują spełnienie tego warunku. Czas określony przez procedurę datowania jest wówczas czasem, który upłynął od procesu wypalania cegły.”
Czemu w praktyce, na przykład w odniesieniu do kościoła św. Jakuba ma służyć takie badanie? Oczywiście, ustaleniu daty wypalenia cegieł użytych do wznoszenia poszczególnych partii zabudowy. To niezwykle cenne dane potrzebne przy ustalaniu faz i okresów wznoszenia poszczególnych części świątyni. Dzięki, że ponownie mogliśmy liczyć na taką wspaniałą współpracę!
*Projekt finansowany jest przez Ministerstwo Kultury i Dziedzictwa Narodowego (w ramach Projektów Operacyjnych MKiDN na lata 2020-2021: „Ochrona zabytków archeologicznych” i Wydział Nauk Historycznych UMK w ramach podstawowej działalności badawczej. Kierownikiem projektu jest dr hab. Krystyna Sulkowska-Tuszyńska, prof. UMK.
Dofinansowano ze środków Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego pochodzących z Funduszu Promocji Kultury, uzyskanych z dopłat ustanowionych w grach objętych monopolem państwa, zgodnie z art. 80 ust. 1 ustawy z dnia 19 listopada 2009 r. o grach hazardowych” oraz ze środków Uniwersytetu Mikołaja Kopernika w Toruniu.
Archeologia Jakubowa 