Kościół – klasztor – szpital – parafia

Zespół św. Jakuba w Toruniu to: wspaniały, gotycki kościół św. Jakuba; pobliski dawny klasztor cysterek-benedyktynek i benedyktynek; pobliski dawny szpital-przytułek; dawny przykościelny cmentarz.

Całość założenia znajduje się w południowo-wschodnim narożniku toruńskiej Starówki, na obszarze historycznego Nowego Miasta Torunia. Przez kilka stuleci stanowiła centrum życia religijnego i społecznego dla mieszkańców tej części Torunia. Obecnie, są to nieco zapomniane historie – istotne dla wąskiej grupy badaczy, mało znane powszechnie. Jest też w dziejach i architekturze tego zespołu wiele niejasności i źródłowych nieścisłości. Wszystko to, staramy się zmienić naszymi badaniami i działaniami!

Gotycki kościół św. Jakuba jest jednym z najstarszych i najpiękniejszych kościołów Torunia. Od momentu powstania, tj. od początku XIV wieku pełni funkcję fary dla Nowego Miasta Torunia. Znana jest dokładna data poświęcenia kamienia węgielnego pod budowę tego kościoła – nastąpiło to w roku 1309.

W okresie 1557-1667 była to parafia ewangelicka. Ponadto, przez kilka stuleci świątynia stanowiła także kościół klasztorny dla konwentu cysterek-benedyktynek, później benedyktynek. Panny osiedliły się tu na początku XIV stulecia, by z przerwą w „okresie ewangelickim”, przebywać tu do kasaty zgromadzenia w 1833 roku.

Przy kościele funkcjonował szpital/przytułek oraz szkoła. Ponadto, bezpośrednie otoczenie kościoła stanowiło przez wieki nekropolię dla ludności Nowego Miasta Torunia.

W 2008 roku archeolodzy z Instytutu Archeologii Uniwersytetu Mikołaja Kopernika w Toruniu rozpoczęli pod kierunkiem dr hab. Krystyny Sulkowskiej-Tuszyńskiej, prof. UMK badania archeologiczno-architektoniczne na terenie otaczającym kościół św. Jakuba, czyli na obszarze dawnego cmentarza. Badania kontynuowane były w latach: 2010, 2011, 2012, 2013, 2015, 2019. W 2020 roku – mimo trudnej wówczas sytuacji pandemicznej – udało się zrealizować marzenie o pracach we wnętrzu świątyni. W tym samym roku przeprowadzono również nadzór archeologiczny podczas rewitalizacji terenu wokół kościoła św. Jakuba.

Integralną ich częścią całego projektu badawczego „Archeologia Jakubowa” stały się prace wykopaliskowe na terenie dawnego szpitala przy ul. Szpitalnej 4 – 2014 i 2017 oraz nadzór archeologiczny z lat 2009-2010, w trakcie remontu budynku poklasztornego przy ul. Św. Jakuba 20a.

Wszystkie prowadzone na stanowisku prace doprowadziły do odkrycia szeregu informacji dotyczących samego kościoła, klasztoru,  szpitala, parafii Nowego Miasta Torunia oraz szeroko pojętej kultury materialnej mieszczan nowomiejskich z okresu średniowiecza i nowożytności.

Zachęcamy do zapoznania się z pięknym artykułem i nagraniami o naszych badaniach: „Podziemne opowieści kościoła św. Jakuba”

 

 

 

Archeologia jakubowa – budynek dawnego klasztoru w zimowej szacie

Archeologia jakubowa – Kościół i dawny klasztor św. Jakuba na przełomie XIX i XX wieku, za: „Toruń miasto i ludzie na dawnej fotografii”, Toruń 1998

Wybrana literatura zagadnienia dla zainteresowanych.:

 

J. FANKIDEJSKI, Klasztory żeńskie w dyecezyi chełmińskiej, Pelplin 1883.

K. KLUCZWAJD, Kościół p.w. św. Jakuba Apostoła w Toruniu, Toruń 2009.

K. KLUCZWAJD (red.), Skarby kościoła świętojakubskiego w Toruniu, Toruń 2010.

L. KRANTZ-DOMASŁOWSKA, J. DOMASŁOWSKI, Kościół św. Jakuba w Toruniu, Toruń 2001.

J. KUREK, Obserwancja zakonna toruńskich cysterek-benedyktynek w latach 1311-1632, [w:] Sanctimoniales. Zakonny żeńskie w Polsce i Europie Środkowej (do przełomu XVIII i XIX wieku), Bydgoszcz-Toruń 2010.

J. KUREK, Inwentarz zespołu akt cysterek-benedyktynek toruńskich z lat 1311-1833, Archiwa, biblioteki i muzea kościelne, t. 86, Lublin 2007.

E. NAWROCKA, Budynek przy ul. Św. Jakuba 20a w Toruniu. Program konserwatorski. Analiza historyczna architektury i wnioski konserwatorskie (maszynopis w posiadaniu Miejskiego Konserwatora Zabytków w Toruniu), Toruń 2007.

P. OLIŃSKI, Między zakonem krzyżacki a mieszczaństwem pruskim. Uwagi o klasztorach żeńskich w wielkich miastach pruskich, [w:] Cysterki w dziejach i kulturze ziem polskich dawnej Rzeczypospolitej i Europy Środkowej, Poznań 2004.

A. RADZIMIŃSKI, Kościół w państwie zakonu krzyżackiego w Prusach 1243-1525, Malbork 2006.

W. SZOŁDRSKI, Kronika benedyktynek toruńskich, Miesięcznik Diecezji Chełmińskiej, t. 6, Pelplin 1934.

Zajrzyj również do działu Jakubowa bibliografia!