Wykopaliska św. Jakub – sezon 2008

O pracach w I sezonie badawczym…

Badania w roku 2008 trwały od 28 lipca do 14 sierpnia. Były to pierwsze systematyczne prace wykopaliskowe przy kościele św. Jakuba. W trakcie tych prac założyliśmy 3 wykopy o łącznej powierzchni 36 m² . Wykop W-1/08 znajdował się na przedłużeniu osi prezbiterium kościoła i dostawiony był do jego wschodniej ściany. Wykop W-2/08 założyliśmy po południowej stronie chóru, na styku pomiędzy nawą południową a pierwszą od wschodu kaplicą w południowym ciągu kaplic bocznych. Z kolei wykop W-3/08 dostawiono do północnej ściany prezbiterium.

Archeologia jakubowa – badania 2008 – prof. Sulkowska-Tuszyńska i Joasia Struwe, Łukasz Sarkowicz i Łukasz Węgorowski, Iwonka Gołębiewska, Monika Olszewska z Joasią Struwe i Robertem Tarnowskim

Głównymi celami badawczymi było: rozpoznanie najstarszego osadnictwa na tym terenie i kwestii istnienia tu kościoła przed rokiem 1309 (początek budowy obecnej świątyni); rozpoznanie ewentualnej zabudowy wokół kościoła – przede wszystkim sposobu połączenia z budynkami klasztoru; zbadanie cmentarza przykościelnego i tym samym rozpoznanie różnych aspektów kultury mieszczan Nowego Miasta Torunia.

Archeologia jakubowa – badania 2008 – Małgosia Barkowska, Damian Zawada, Bogusz Wasik, Beata Bielec-Maciejewska, prof. Sulkowska-Tuszyńska

Do jednych z najciekawszych odkryć należą fundamenty odsłonięte w wykopach W-1/08 i W-3/08. Pierwszy z nich stanowił wyraźne przedłużenie skarpy pod którą się znajdował w kierunku wschodnim. Przypuszczalnie pierwotnie był on jeszcze dłuższy i uległ zniszczeniu w trakcie nowożytnych działań budowlanych. Możliwe, iż jest związany z właśnie jakąś średniowieczną zabudowa dostawioną do wschodniej partii kościoła. Natomiast fundament z wykopu W-3/08 zwracał uwagę swoimi potężnymi rozmiarami i niezgodnością z przekątniowym usytuowaniem przypory, pod którą się znajdował. Istnieje przypuszczenie, że bądź stanowi on relikt wcześniejszej zabudowy (pierwszego kościoła?), bądź stanowi dowód na zmianę pierwotnej koncepcji planu architektonicznego kościoła.

Archeologia jakubowa – badania 2008 – Krzysiek Domański, Łukasz Węgorowski, Witek Łuszczyk, Małgosia Barkowska, w wykopie: Iwonka Gołębiewska, Robert Tarnowski i Ania Cicha, obok: Teresa Światek i Michał Wróblewski

Z funkcjonowaniem nowożytnego łącznika-korytarza, prowadzącego z klasztoru do kościoła związane są odkrycia z wykopu W-2/08. Około 60 cm pod powierzchnią gruntu odsłoniliśmy tam posadzkę z gotyckich cegieł ułożonych „w jodełkę”. W profilu wschodnim uchwyciliśmy natomiast nowożytny mur, który najpewniej stanowił fundament ściany wschodniej nowożytnego korytarza. Warto zauważyć, iż rzut owego korytarza pokazał na XVIII-wiecznej rycinie Jerzy Fryderyk Steiner. Wyniki naszych badań prowadzą do weryfikacji tego planu. Okazuje się bowiem, iż rzeczywisty łącznik-korytarz był węższy niż przedstawił to rysownik.

Archeologia jakubowa – badania 2008 – Kasia Kamińska (dziś Węgłowska), Joasia Struwe, Monika Olszewska i Beata Bielec-Maciejewska

We wszystkich wykopach odsłoniliśmy cmentarz średniowieczny i nowożytny. Wyróżniliśmy 83 pochówki. Zauważalne było bardzo duże zagęszczenie pochówków zwłaszcza w części wschodniej i północnej cmentarza. Zmarli układani byli blisko siebie, znaczna ilość starszych grobów była naruszona lub zniszczona przez młodsze pochówki. Prawdopodobnie najwcześniej zaczęto składać zmarłych na północ od prezbiterium, tu też zagęszczenie pochówków było największe.

Wśród pozostałości stroju i wyposażenia zmarłych szczególnie zwraca uwagę bogaty zbiór reliktów wianków grobowych. Zwyczaj zaopatrywania zmarłych (głównie dzieci i panien, ale także niekiedy kawalerów)w te kwietne ozdoby był szczególnie popularny pomiędzy XVI a XVIII wiekiem. Wykorzystywano wianki naturalne (plecione np. z mirty czy rozmarynu), jak i ich imitacje. Podstawą konstrukcji takiego „sztucznego” wianka była obręcz z metalu lub drewna, którą następnie oplatano wiązkami metalowych nici – srebrnych, złotych i brązowych. W te zaś, za pomocą profilowanych drucików, dołączano kolejne ozdoby – kwiaty naturalne, z papieru lub tkaniny, cekiny, wstążki, koraliki itp. Wianki układano w różnych miejscach na ciele zmarłego – na głowie, piersiach, biodrach, dłoniach, kolanach, stopach czy na wieku trumny. Niestety, zdecydowana większość fragmentów wianków znalezionych podczas naszych prac przy kościele św. Jakuba do silnie zniszczone i spatynowane destrukty. Niemniej, w kilku udało się zaobserwować złote nici, a w jednym przypadku szereg cekinów.

Archeologia jakubowa – badania 2008 – Małgosia Barkowska, Miśka Karpus i Witek Łuszczyk, Robert Tarnowski

Inne elementy stroju zmarłych, które zarejestrowaliśmy, to: szpilki krawieckie (którymi zapewne spinano ubiór grobowy, a także przypuszczalnie powijaki w których chowano dzieci), guziki, haftki, łańcuszki, tasiemki, sprzączki od pasa. Do wyjątkowych znalezisk należą: ozdoba-brosza w kształcie rozety/kwiatu o dwóch okółkach „płatków” z kamieni półszlachetnych oraz warkocz z włosia (przypuszczalnie konopny) znaleziony przy potylicy jednej z czaszek. Prawdopodobnie mamy tu do czynienia z bardzo rzadkim znaleziskiem, będącym rodzajem dawnej treski.

Archeologia jakubowa – badania 2008 – Teresa Światek, Michał Wróblewski, Kasia Błoch, Iwonka Woźniak, Ala Stych, Monika Olszewska i Ania Cicha, Joasia Struwe z Moniką Olszewską i Alą Stych, Marta Mandryto z Karoliną Skotarczak i Michałem Gliszczyńskim, my z goszczącymi u nas studentami z Kilonii

Z terenu wokół kościoła pozyskano liczne fragmenty naczyń ceramicznych, w tym kamionkowych, fragmenty szkieł (naczyń i szybek) oraz mocno skorodowane przedmioty metalowe (głównie ćwieki trumienne).

Jednym z najwspanialszych odkryć z I sezonu badań przy kościele św. Jakuba jest fragment średniowiecznej kamiennej misy chrzcielnej odkryty w wykopie W-2/08. Zachowała się mniej więcej połowa prawdopodobnie pierwotnie ośmiobocznej czaszy, o średnicy ok. 60 cm. Zdobi ją motyw kroczących lwów. Przypuszczalnie pochodzi z połowy lub 3 ćw. XIV stulecia i stanowiła element dawnego, średniowiecznego wyposażenia jakubowej świątyni.

Archeologia jakubowa – badania 2008 – Iwonka Gołębiewska i Monika Olszewska, Iwonka Woźniak i Kasia Błoch, Kasia Kusiakiewicz i Łukasz Węgorowski, Miśka Karpus i Witek Łuszczyk

Wyniki prac z 2008 roku były przedmiotem badań wieloosobowego zespołu powołanego w ramach grantu Rektora UMK, zmierzającego do analizy biologicznej i kulturowej populacji szkieletowej Nowego Miasta Torunia (realizowanego we współpracy między Instytutem Archeologii UMK a Collegium Medicum UMK).

Pierwsze badania archeologiczno-architektoniczne przy kościele św. Jakuba Apostoła pozwoliły pozyskać cały szereg ciekawych i cennych informacji. Wiele z nich stało się przyczynkiem i podstawą do dalszych studiów i opracować oraz zaczynem do formowania celów badawczych na kolejne sezony. Nierozpoznane do tej pory stanowisko pokazało nam jak bardzo jest ciekawe i bogate w odkrycia, a jednocześnie jak trudne jest w eksploracji oraz jak wiele atencji i wysiłku wymaga od swych badaczy.

Nasza ekipa:

dr hab. Krystyna Sulkowska-Tuszyńska, prof. UMK

mgr Mariusz Tuszyński

Archeologia jakubowa – badania 2008 – prof. Sulkowska-Tuszyńska, mgr Tuszyński i odkrycie z wykopu W-3/08

mgr Beata Bielec-Maciejewska, mgr Anna Cicha, mgr Joanna Struwe, mgr Robert Tarnowski

Małgorzata Barkowska, Katarzyna Błoch, Dominik Bokiniec, Ewelina Chołodowska, Krzysztof Domański, Michał Gliszczyński, Iwona Gołębiewska, Natalia Grzeszczyk, Katarzyna Kamińska, Michalina Karpus, Katarzyna Kusiakiewicz, Witold Łuszczyk, Monika Olszewska, Marta Pawlik, Łukasz Sarkowicz, Karolina Skotarczak, Alicja Stych, Mateusz Szmelter, Teresa Światek, mgr Bogusz Wasik, Łukasz Węgorowski, Iwona Woźniak, Michał Wróblewski, Damian Zawada, Michał Żurański.